Adı Çoğalsın: Artemisia Gentileschi

Artemisia Gentileschi

Bir kadın ressam olarak erkek egemen sanat dünyasında, hem de Barok dönemde kendine yer edinmek, sanat tarihine adını yazdırmak kolay mıydı? Peki neden adını o kadar sık duymuyoruz? Onu daha iyi tanımalı ve boyun eğmeyen, elinde fırçasıyla patriarkaya karşı dimdik duran Artemisia'yı daha çok anmalıyız, hatta belki onun gibi cesaret timsali kadınları anmak için "Artemisia gibi" deyimini bile kullanmaya başlarız...

Artemisia Gentileschi 1593 yılında Roma'da doğduğunda Avrupa'da Rönesans'tan Barok döneme geçişin izleri görülmeye başlanıyordu, yani üslup olarak duyguların, ışığın, dramatizmin ve hareketin öne çıktığı bir zaman dilimine giriliyordu; dramatik ışık kullanımı ile duyguların öne çıkarıldığı bir dönem. İşte Artemisia bu döneme yetişti. O dönemde kadınlar sanat eğitimi alamıyordu ama o babasının atölyesinde çok küçük yaştan itibaren resim eğitimi almaya başladı ve olağanüstü bir yetenek gösterdi.

Artemisia 17 yaşındayken, babasının meslektaşı ve ressam arkadaşı Agostino Tassi'nin tecavüzüne uğradı. Babası durumu öğrenince Roma mahkemelerinde dava açtı ve bu dava 7 ay sürdü. Bu yeterince travmatik değilmiş gibi, mahkemede doğruyu söylediğini ispatlaması gerekiyordu, bunun için parmaklarına ip bağlanarak sıkıldı - bir ressam için oldukça ağır bir ceza- fakat geri adım atmadı. Yine de Tassi, başka kadınlara da saldırdığı ortaya çıksa da oldukça hafif bir ceza aldı.

Judith Beheading Holofernes - Uffizi, Floransa

Holofernes'in Başını Kesen Judith

Artemisia kişisel travmalarını ve acısını, sanatında güçlü ve iradeyi ellerinde tutan kadınları son derece başarılı şekilde tasvir etmede kullanarak, yalnızca kendisi için değil, toplum için de dönüştürmüştür. Benim fikrimce, özellikle Holofernes'in başını kesen Judith tasviri, yalnızca apokrif bir anlatı olmaktan çıkar, Artemisia'nın kendiyle bütünleşen bir hal alır. Sanat tarihindeki yüzlerce Judith tasvirinden hangisini görürsem göreyim, Artemisia aklıma gelir. Resimde, halkını kurtarmak için, şehrini işgal eden Asur komutanını başını keserek öldüren kahraman Judith'in gözüpek bir tasvirini yapmıştır. (Bu sahne sanat tarihinde yüzlerce kez işlenmiştir, Artemisia da bu konuyu defalarca kez resmetmiştir. Bu konuyla ilgili ayrı bir yazı yazmayı çok istiyorum.) Sahnede korkusuz, kendinden emin bir kadın görürüz, bir orduya hükmeden komutandan daha güçlüdür, onu alt etmiş ve hakettiği sonu ona vermektedir; Holofernes'in uykusundan uyandırılmanın ve üzerine çullanan iki kadının kuvvetine maruz kalmanın şaşkınlığını taşıyan yüzünde ve gözlerinde ise çaresizlik vardır; Artemisia belki kendi acı tecrübesinin kendisine verdiği çaresizliği o gözlerde göstermek istemişti. Komutanın başını kesen Judith'in yüzündeki sessiz kararlılık ve resimdeki güçlü ışık kullanımı zamanı durdurmakta. Eserin bu versiyonu Floransa Uffizi'de yer almakta.

Lucretia - Getty Museum, Los Angeles

Lucretia

Roma Kralı'nın oğlu tarafından tecavüze uğrayan Lucretia, olayı ailesine anlatır ve ardından kendi onuru için ölüm kararı verir, eserde kendini hançerlemeye karar verdiği an tasvir edilmiştir. Kadın bedeni bir direniş, onur ve eylem alanı olarak gösterilir. Ressam olarak ise izlemenin büyük bir keyif olduğu bir resimdir, ilham verir; Lucretia'nın pürüzsüz teni üzerindeki katmanlı tül ve kumaşlar, saçlarını ve parmağını süsleyen mücevherler, küpeler; karanlığın içinde kuvvetli bir ışıkla aydınlanan bu nefis güzellik; olayın trajedisiyle iç acıtan bir kontrast sunar. Lucretia'nın yüzünde ise yine, kendi kaderini ellerine alan bir kadının kararlılığını görmekteyiz. Lucretia'nın ölümü halkı öfkelendirerek, krallığın son bularak cumhuriyetin başlamasına yol açar, Lucretia ölümüyle devrimin kıvılcımı olmuştur.

Susanna and the Elders - Schloss Weißenstein

Susanna ve Yaşlılar

Onurlu bir kadın olan Susanna yıkanırken iki yaşlı adam tarafından gizlice izlenir ve daha sonra onu şantajla ilişkiye zorlarlar. Kendileriyle beraber olmazsa kocasını aldattığını söyleyeceklerdir. O bunu reddedince iki adam tarafından zina ile suçlanır. Bu suçlamadan sonra kadın ölüme mahkum edilir fakat iki adamın yargılanması gerektiğini söyleyen üçüncü bir kişi (Peygamber Daniel) çıkınca adamlar ayrı ayrı yargılanır. Yargılanınca suçlu oldukları kanıtlanan sapıklar idam edilirken, Susanna beraat eder. Susanna hakettiği gibi aklanır, suçlular cezasını bulur, fakat Artemisia için aynısı söz konusu değildir. Bu konuyu yıllar içinde defalarca kez, farklı çağlarında işlemiş olması, ressamın konuyu içselleştirdiğinin de bir işareti.

Konuyu işlerken kadını adeta edilgen bir figür olarak gösteren erkek ressamların aksine Artemisia, Susanna'yı içinde bulunduğu durumdan son derece rahatsız, tiksinti içinde resmetmiştir. Kadın, erkek bakışının estetik nesnesi değildir. Kompozisyondaki baskı ise erkek egemen otoritenin fiziksel halini simgeler gibidir.

Artemisia'nın Etkisi

Döneminde sanat erkekler tarafından ve erkekler için üretilirken, Artemisia resim yeteneği ve anlatıcılığıyla bu durumu değiştirmiştir. Usta ressam Caravaggio'dan büyük ölçüde etkilenmiş, ışık kullanımında chiaroscuro tekniğinde ustalaşmış, fakat eserlerini kadın bakışıyla dönüştürerek sanat tarihinde kendine önemli bir yer edinmiştir. Yaşadığı dönemde eserlerinin kabul görmesi ve hakettiği değeri görmesi elbette mümkün olmamış, hatta skandal olarak kabul edilmiştir. Fakat kadının nesne değil özne olduğu, kendi hikayelerini sahiplenebildiği, kadının sadece bir ilham perisi değil, eylem sahibi olabilmesinin mümkün olduğunu gösteren ilk eserleri vererek günümüze kadar kadın sanatçıların yoluna ışık olmuştur. Özellikle 60'lı yıllardaki feminist dalga ile adı daha çok duyulmaya başlamış, bir başkaldırı figürü ve usta bir sanatçı olarak adını yazdırmıştır. Her şeyden öte, travmalarını sanata dönüştürebilen, teknikte mükemmelleşen, korkusuz bir sanatçıdır Artemisia ve daha çok anılmalıdır...

Senem

29 Haziran 2025, Pazar