Resim: Leonardo'nun iki Kayalıklar Bakiresi: Louvre - Londra Versiyonlarını Karşılaştırıyorum
- Senem Yorulmaz
- 22 Haz
- 4 dakikada okunur
Leonardo di ser Piero da Vinci iki ayrı Kayalıklar Bakiresi resmetmişti; biri Milano'ya geldiği ilk zamanlar veya Floransa'daki son zamanlarına, 1480'lere tarihlenir ve bu versiyonu şimdi Louvre'dadır, bir diğeri 1508 yılında tamamlanmak üzere 1490'lar boyunca Leonardo ve az da olsa asistanları tarafından resmedilmiştir. Bu yazıda her iki versiyonu inceleyerek aralarındaki farkları işaret etmeye ve yorumlamaya çalışacağım.
Resmin Konusu ve Kompozisyon
Öncelikle resmin konusundan ve kompoziyonundan bahsedelim. Her iki resimde aynı konu işlenmiştir; Vaftizci Yahya (çocuk)'nın İsa(çocuk)'ya hayranlığını gösterdiği ve tapındığı, İsa'nın ise onu kutsama işaretiyle karşıladığı sahnenin odak noktasında Meryem yer alır. Sahne, resmin adını aldığı üzere kayalıklarda geçmektedir; bu sahne Masumların Katli*'nden Mısır'a kaçan Kutsal Aile'nin Yahya ile karşılaştığına dair anlatılan İncil dışı hikayelere dayanır. Kompozisyon bir iki ayrıntı hariç her iki resimde aynıdır. Merkezde Meryem, sol elinin altında İsa ve onun yanında Melek, sağ elinin altında ise koruması altına almış gibi görünen Yahya. Meryem'in hafif eğik başı, dizinin üstüne çökmüş Yahya ve İsa'nın havadaki sağ eli hemen hemen aynı görünür. Kompozisyondaki en önemli fark ilk versiyonda (Louvre) sağ eliyle Yahya'yı işaret eden Melek'in, diğer versiyonda bunu yapmaması ve farklı bir yere bakıyormuş gibi görünmesidir. Londra versiyonunda Melek yalnızca bebek İsa'yı destekleyerek sakince ve teslimiyet içinde görevini yapar gibi görünüyor. "Sevgi" onu teslim almış ve fiziksel olarak ondan büyük görünse de "Tanrı'nın Oğlu"nun herşeyi kapsayan etkisine tamamen kapılmış durumda.
Renkler ve Işık
Louvre versiyonunda kullanılan renkler, Londra versiyonuna göre daha sıcak tonlardan oluşur, restore edilmemiştir solgun sarılar ve sepyalar içerir. Sağ altta yer alan ve muhtemelen Cebrail Melek'i (bazı yerlerde büyük meleklerden Uriel olduğu kabul ediliyor) gösteren figür Louvre versiyonunda tablonun genel sarı paletiyle bütünleşecek şekilde turuncu/kırmızı bir pelerin giyiyor. Bu kırmızı resimde kullanılan en dikkat çekici renk olsa da resme mükemmel şekilde uyum sağlıyor. Bu bütünlüğün sebebinin, Leonardo'nun açık renkli zemin üzerine yarı saydam yağlı boya katmanlarıyla renklendirme yaptığı muhteşem tekniği olduğunu düşünüyorum, Leonardo maddelerden yansıyan ışığı da pek çok diğer şeyi olduğu gibi gözlemlemekte ve doğru teknikle tuvale aktarmakta ustaydı. Çiğ beyaz karıştırarak rengi açmak yerine, ışığı pigmentlerin altından yansıtmayı başarabilmek Leonardo'nun dehası ve teknik becerisinin birlikte işareti gibi.
Louvre versiyonunda odak noktası olan Meryem'in yüzünden incelemeye başladığım resim tüm figürleri kapsayarak aydınlatan ışık sayesinde, bakışlarımı Meryem'in sol eline, ordan Melek'in Yahya'yı işaret eden parmağına ve sonra yüzüne, sonra İsa'ya kaydırıyor; bu akış ve sonra resmin tamamına baktığımda gördüğüm sahne resme çok daha ilahi bir hava veriyor.
Londra versiyonunda renklerin üzerine soldan düşen ışığın etkisi, canlı kahverengiler ve maviler sayesinde figürlerin çok daha boyutlu görünmesi oluyor; öyle ki resim elini uzatıp kumaşlara veya taşlara dokunabileceğin kadar gerçek hissettiriyor. Satürasyonlar Londra versiyonunda daha yüksek, sfumato** tekniği ustalıkla kullanılmış olsa da hatlar oldukça keskin.
İsa, Kayalık ve Çiçekler
Taşların kenarında oturan Salvatore mucizevi şekilde hem havada asılı hem de tehlikeli bir biçimde uçurumun kenarında duruyor gibi görünüyor. Bebek İsa'lar karşılaştırıldığında Louvre versiyonundaki bebeğin başının vücuduna göre orantısının daha büyük olduğunu görüyorum. Yüz hatlarının bebeklerinkine daha yakın olmasının yanında (minik bir burun, şişkin yanaklar ve öne uzanan dudaklar) başının daha büyük olması da onu bir bebeğin anatomisinde göstererek bir yetişkin değil, bebek yapan özellikler. Londra versiyonunda bir bebek vücudunda yetişkin biriyle karşılaştığımı daha çok hissediyorum.
Leonardo da Vinci'nin insanları, hayvanları, bitkileri, fiziği, ışığı ve daha çok fazlasını kapsayan iflah olmaz bir merakı vardı ve yaptığı gözlemler ile zekasını birleştirerek ince düşünülmüş, zekice ve ustaca üretimler yapmıştı. Bu resimde yer alan, kayalık ve kayalıklarda açan çiçek tasvirleri bu özelliğinin onlarca ispatından biridir. Özellikle Louvre versiyonunda (tamamen Leonardo'nun elinden çıktığı kabul edilen ilk versiyon) yer alan kayalıklar ve mağara "jeolojik açıdan şaşılacak ölçüde kesin bir doğrulukla resmedilen"*** tortul kayaçlar ve püsküren lavın soğumasıyla oluşan kayaçlardır. Leonardo bu doğal oluşumları öylesine iyi gözlemlemiştir ki soğuyan lavların kayaçlarda bıraktığı dikey yarıkları bile mükemmel bir doğrulukla resmetmiştir. Çiçekler ise bunun gibi bir mağarada yetişebiliyor olan kısıtlı çeşitlilikteki çiçeklerden seçilmekle birlikte hikayenin tamamlayıcısı olan nitelikteki çuha çiçeği ve yoğurt otu bitkileridir; erdemin sembolü olan çuha çiçeği İsa'nın saflığı ve masumiyetine atıf yaparken yoğurt otu İsa'nın doğduğunda yatırıldığı yemlik ve annesi Meryem'in yatağını oluşturan bitkidir.
İki Resim, Paralel İhtimaller
Sanat tarihinde ressamların bir konuyu aynı veya çok benzer kompozisyonlarla tekrar tekrar çalışmaları oldukça sık rastlanan bir durumdur. Leonardo'nun ilk versiyonu sipariş üzerine yaptığı fikri üzerinde durulmaktadır ve 1600lerden itibaren Fransız kraliyet koleksiyonunda bulunduğuna dair kanıtlar vardır. 1800lerin sonundan itibaren Londra Ulusal Galeri'de bulunan ikinci versiyonu ise aslen Milano'da bulunan San Francesco Maggiore kilisesi için yapılmıştı.
Walter Isaacson, Lekesiz Gebelik'i yüceltmesi için yapılan bu resmin amacına ulaştığını ifade ederken şu ifadeyi kullanır; "Dünyanın rahmine baktığımızı hissediyoruz." Her iki versiyonda birbirinden farklı da olsa yoğun şekilde hissedilen ilahi havanın etkisinin yanında, gelmiş geçmiş en meraklı ve en yetenekli insanlardan birinin kusursuz tekniği karşısında büyüleniyorum. Leonardo'nun hikaye anlatıcılığındaki ustalığı da cabası.
Bir gün iki versiyonun 2011'de olduğu gibi tekrar bir araya getirilmesini, her iki versiyonun bir arada bulunduğu salonda bulunarak Leonardo'nun fırça darbelerinin izlerini sürebilmeyi umuyor ve o günü iple çekiyorum.
Senem Yorulmaz,
22 Haziran 2025, Pazar
*Masumların Katli: Yahudiye kralı Herod'un Beytüllahim'de iki yaşına kadar olan tüm erkek çocukların öldürülmesini emrettiği hikayedir.
**Sfumato tekniği: Renkler arasındaki geçişin yumuşatıldığı, adeta sis gibi geçişlerle belirsiz sınırlar oluşturulan resim tekniği.
***Ann Pizzorusso'nun "Leonardo's Geology" incelemesindeki betimlemesine dayanan ifadedir.
Comments